Er is meer aandacht nodig voor de bescherming van drinkwaterbronnen. De provincie Noord-Brabant heeft daarvoor een uitvoeringsprogramma voor waterwingebieden opgesteld. Inzet van drinkwaterbedrijven, waterschappen, gemeenten, agrariërs en inwoners is daarbij belangrijk. Drinkwater wordt in Brabant enkel gewonnen uit grondwater. Alle reden dus om de kwaliteit van dat grondwater te beschermen en vervuiling te voorkomen. Toch liggen er gevaren op de loer.
Verontreinigingen
Als gevolg van menselijk handelen, worden in de bodem steeds vaker verontreinigende stoffen aangetroffen, zoals chemische lekkages, uitspoeling van mest, bestrijdingsmiddelen, medicijnresten en, heel actueel, PFAS. “Wat we zien, is dat er voor de kwaliteit van de drinkwaterwinningen steeds meer actie nodig is om de bedreigingen het hoofd te bieden”, stelt Simon Lavrijssen. Hij is bij de provincie Noord-Brabant beleidsmedewerker grondwaterbescherming.
Grondwaterbeschermingszones
Er zijn in Brabant 37 locaties met putten voor drinkwaterwinning. De provincie is eerstverantwoordelijke voor de bescherming daarvan. Om verontreiniging tegen te gaan, brengt de provincie rond deze bronnen beschermingszones aan. Mocht er iets misgaan in zo’n grondwaterbeschermingsgebied, dan duurt het tussen 1 en 25 jaar voor de vervuiling de drinkwaterwinning kan bereiken. Dan is er voldoende tijd om maatregelen te nemen. In deze gebieden zijn woningen, wegen en bedrijven toegestaan. Maar er gelden ook beschermingsregels. Lavrijssen: “Je mag bijvoorbeeld niet zonder vergunning dieper dan 3 meter graven. Dus als je een zwembad in de tuin wilt aanleggen, moet je daar wel rekening mee houden.”
Uitvoeringsprogramma van start
Om de bescherming van het grondwater in stand te houden en te verbeteren, hebben Gedeputeerde Staten van Brabant onlangs het Uitvoeringsprogramma waterwingebieden 2022-2027 vastgesteld. Daarin staan volgens de beleidsmedewerker allerlei maatregelen en te ondernemen activiteiten. “Je moet dan denken aan het op orde brengen van vergunningverleningen. Maar ook aan zaken als communicatie. Dat je particulieren bijvoorbeeld via gemeenten stimuleert om gewasbeschermingsmiddelen in te leveren. Daar is een heel programma voor: Schoon Water.” Monitoring speelt ook een belangrijke rol. Brabant beschikt over een Early Warning-systeem dat tijdig signaleert wanneer vervuilende stoffen een bedreiging vormen in bepaalde gebieden. De provincie richtte hiervoor samen met de drinkwaterbedrijven Brabant Water en Evides een monitoringsnet in.
‘Aanvullend zuiveren’
“Samen weet je meer dan alleen”, stelt strategisch beleidsadviseur Sandra Verheijden van Brabant Water. “Als concentraties van verontreinigingen toenemen, betekent dit dat wij ons moeten voorbereiden op aanvullend zuiveren.” Brabant Water zorgt er niet alleen voor dat drinkwater wordt opgepompt en bij klanten komt, maar maakt dat eveneens schoon. “Voorkomen van verontreiniging is belangrijk, want wat er niet inkomt, hoeven wij er ook niet uit te halen.”
Boringsvrije zone
De Brabantse ondergrond is volgens Verheijden een opeenstapeling van zand-, klei- en grindlagen. De klei wordt gezien als een soort beschermende deksel. Wanneer de bron zich onder zo’n dikke kleilaag bevindt, is dat water van nature heel goed afgeschermd voor eventuele gevaren van bovenaf. “Tenzij je gaten in die deksel boort”, zegt Verheijden. “Bijvoorbeeld voor de aanleg van een warmte-koudeopslag. Daar is vanwege de energietransitie wel vraag naar. En hoe dieper je boort, hoe economischer zo’n systeem vaak is.” Als zo’n kleilaag aanwezig is, kan de provincie een grondwaterbeschermingsgebied ook aanwijzen als boringsvrije zone wat minder beperkende regels heeft.
Gemeenten worden ondersteund
Nu het uitvoeringsprogramma van de provincie van kracht is, gaan ook andere partijen daar wat van merken, zoals de waterschappen. Maar die zijn hiermee vanuit hun takenpakket al bezig volgens provinciaal beleidsmedewerker Lavrijssen. Maar ook gemeenten, die al genoeg om handen hebben, zullen hiermee aan de bak moeten. “De meeste gemeenten in Brabant zijn bij waterwinning betrokken. Acties om te voorkomen dat de grondwaterkwaliteit achteruitgaat, vragen nogal wat van ze. Ik ga overleggen organiseren om de maatregelen samen met gemeenten vorm te geven en tot uitvoering over te gaan.”
Advies voor agrariërs
“Ook voor het bedrijfsleven en landbouw staan allerlei programma’s op de rol, zoals het terugdringen van de uitspoeling van meststoffen en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, en BodemUp, een programma om de uitspoeling van nitraat te beperken”, aldus Lavrijssen. Bij de eerdergenoemde actie Schoon Water is ook Brabant Water betrokken. Beleidsadviseur Verheijden: “Agrariërs krijgen daarbij onder meer advies hoe ze kunnen blijven boeren op de locatie waar ze zitten, maar eveneens hoe ze het grondwater onder hun bedrijf schoon houden.”
Advies aan de burger
Lavrijssen en Verheijden geven beiden aan dat het vooral een kwestie is van gezond verstand: geen bestrijdingsmiddelen gebruiken, de auto in een wasstraat wassen en medicijnresten niet door de wc spoelen. Ook hiervoor zijn campagnes. “Uiteraard blijft het heel belangrijk om zuinig te zijn met water want dat gaat hand in hand met de kwaliteit ervan”, zegt Lavrijssen tot besluit.